Göç olgusu; hem yeni bir başlangıcı, hem bir yıkımı temsil eder. Bilet tek yöndür. Çoğunlukla zorunda kalınmıştır. Ve tüm göçler, kendi içinde derin travmalar barındırır. Aile büyükleri kavga ederler, birileri bir karar alır, bizlerin en asil görevi ise genellikle senkronize hareket etmektir. Sonra mı? Sonra merhaba büyük şehir, hoşça kal çocukluk ve bilinen yolculuk… Artık yeni bir yola çıkma ve biraz da unutmayı öğrenme vaktidir, göç vakti.
Her göç edenin dilindeyse aynı ezgi vardır:
“Göç yolları / göründü bize
Görünür elbet / göç yolları
Bir gün gelir / döner tersine
dönülür elbet / göç yolları.”
1- Dönüş – Türkan Şoray
- Yapım Yılı: 1972
- Oyuncular: Türkan Şoray, Bilal İnci, Kadir İnanır, Osman Alyanak, Hikmet Taşdemir
1972 yapımı olan film, o dönem ülkemizde yoğun olarak yaşanan yurt dışına işçi göçü konusunu anlatmaktadır. Göç meselesini, yurt dışına para kazanmaya gitmiş, eşini köyde yaşam mücadelesiyle yalnız bırakmış bir adam ve terkedilmiş kadın üzerinden anlatmaktadır. 1970’ler döneminin toplumuna ışık tutan filmlerden olmuştur. Türkiye Sineması’nda göç meselesini ele alan harika filmlerdendir. Dönüş filmi, Türkan Şoray‘ın yönetmenlik kariyerinin zirvesinde yer almaktadır. “Hasretinle Yandı Gönlüm” şarkısı da en az film kadar hafızalarda yer edinmiştir.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- ”Bu gidişin ilk gidişin gibi değil. Bilmiyorsun İbrahim, gitme…”
- ”Hani şu kağıdın yanmış, bükülmüş ucu? Hani kan damlayan yüreğin nerede?
- “Aslında hiç gitmedin ki geri dönesin.”
- ”İnanmak beklemekten daha kolay oğlum.”
2- Taşı Toprağı Altın Şehir – Orhan Aksoy
- Yapım Yılı: 1978
- Oyuncular: Levent Kırca, Ayşegül Atik, Asım Par, Mahmut Gürses, Hüseyin Baradan, Erol Taş
Taşı Toprağı Altın Şehir filmi traktör almak için İstanbul’a gelen bir ailenin dram dolu yaşam mücadeleleri ve bu mücadele sırasında başlarına gelenler anlatılmaktadır. Farklı televizyon kanallarında zaman zaman yayınlanmaktadır. Levent Kırca’nın oynadığı ilk sinema filmi olmasına rağmen gösterdiği başarılı performansla dikkatleri üzerine çekmiştir. Filmde usta oyuncu Cem Davran da rol almıştır. Ayrıca Türkiye Sineması’nda iyi bir kara film / film noir örneğidir.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Acaba biz fazla mı geliriz İstanbul’a diye düşünüyordum. Bunca milyonu barındıran İstanbul elbet bize de ekmek verir.”
- “İzah etmesi çok uzun sürer bacım. Her şey birbirine bağlı. Paranın ayarlanması devam ediyor. Mark ve dolar karşısında paramızın değeri devamlı düşüyor.”
3- Otobüs – Tunç Okan
- Yapım Yılı: 1974
- Oyuncular: Tuncel Kurtiz, Leif Ahrle, Aras Ören, Björn Gedda, Nuri Sezer, Oğuz Arlas, Nadir Sütemen
Tunç Okan tarafından çekilen ve Türkiye’de uzun yıllar gösterimi yasaklanan filmlerdendir. Türkiye’den İsveç’e kaçak işçi olarak giden bir grup insanın başlarından geçen acı olayları anlatır. Filmde hayal edilenden farklı bir Avrupa tablosu çizilmiştir. Filmin efsane haline gelen müziğini ise Zülfü Livaneli yapmıştır. Bu film Tunç Okan‘nın ilk yönetmenlik denemesinde ciddi bir çıkış göstergesidir. Filmin bütçesi çok düşük olduğu için çekimler uzadıkça sıkıntılar baş göstermesine rağmen film deneme-yanılma yöntemiyle kurtarılmıştır. Sinematografik planlar, senaryodaki diyaloglar, metaforlarla dolu sahneler ve müziğin çok doğru kullanımı filmin dikkat çeken öğeleri olmuştur. Otobüs filmi, birçok uluslararası film festivalinde ödül almış ve ülkemizde o dönem dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştır. Filmin anlattıklarına bakacak olursak; popüler kültürün pek ilgi alanına girmemektedir. Tüm bunların aksine cesur bir hikayeye sahip, teknik olarak aksaklıkları olan bir yapıya sahiptir.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Makineye bak, son Amerikan icadı. Bas düğmeye al resmi. Hey gözünü sevdiğim medeniyeti.”
- “Kurtuldunuz len. Medeniyet len burası. Para len para…”
4- Ah Güzel İstanbul – Atıf Yılmaz
- Yapım Yılı: 1966
- Oyuncular: Sadri Alışık, Ayla Algan
Seyyar fotoğrafçı, eski bir İstanbul beyefendisi olan Haşmet’in yani Sadri Alışık‘ın ağzından düşürmediği sigarası ve muhteşem oyunculuk performansıyla, Ayla Algan‘ın inatçı, hırslı ve saf tiplemesiyle sinematografik görsellerle sahip yönetmen Atıf Yılmaz’ın başyapıtlarından birisidir. 1960’larda yoğunlaşan İstanbul’a göç, kısa yoldan zengin olma gibi konulara değinen film, yozlaşmış müzik anlayışını da inceden inceye eleştirir. Filmde, eşsiz güzellikte İstanbul manzaraları bulunmaktadır.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “İki kişiyiz ve birbirimizi seviyoruz. Korkma, dünyada her zaman inanılacak sağlam şeyler bulunur.”
- “İnsan en çok sevdiği şeyi çamura atarmış.”
- “Ah ihtiyar medeniyet! Çocuklarına sağlam yepyeni bir dünya kurmaktan bunca aciz misin? Biz yabancı diyarlardan getirttiğin süslü yalanlarla mı besleyeceksin?”
5- Gurbet Kuşları – Halit Refiğ
- Yapım Yılı: 1964
- Oyuncular: Cüneyt Arkın, Tanju Gürsu, Filiz Akın
Orhan Kemal’in aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Gurbet Kuşları, Cüneyt Arkın‘nın ilk sinema deneyimidir. Filmde İstanbul’a göç eden bir aile üzerinden köyden kente göç kavramı eleştirilmektedir. Film, hikayesiyle o dönemi ve İstanbul’u iyi işlemiş sağlam filmlerden bir tanesidir.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Bunun burası İstanbul, Allah’ın arka cebinden peygamberi çalarlar.”
- “Neden memleketini bırakıp gelmiş? Dilenmek kolay iş. Kalk köyünden gel İstanbulluyu soy. İstanbul’u İstanbulluktan çıkarıyolarlar. Her tarafta bunlar.”
- “İnsanlar birbirlerini boğazlamayı bırakıp birlikte yaşamasını öğrendikleri gün dünya büyük bir şehir olacak. Ama bizler şimdilik kendi küçük evimizi onarmak zorundayız.”
- “Bugünkü gazeteye bakın, birinci sayfada karşıdan İstanbul’a gelenler hakkında bir yazı. İşte İstanbul’a 5 yılda 238 bin kişi akın etti. Üçüncü sayfada ise Almanya’ya giden işçiler hakkında bir yazı…”
- “Dikkat edin birbirimizi kaybetmeyelim, İstanbul’da şakaya gelmez bu iş.”
- “Allah’ın izniyle şah olacağız İstanbul’a, şah.”
6- Gelin – Ömer Lütfi Akad
- Yapım Yılı: 1973
- Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kerem Yılmazer, Ali Şen, Sıdıka Duruer, Ayten Koçak
Yönetmen Ömer Lütfi Akad‘ın ”göç” isimli üçlemesinin ilk filmidir. Anadolu’dan İstanbul’a göç eden gelenekçi bir yapıya sahip aileyi konu alan; göç sorunu, ataerkil toplumdaki kadının yeri gibi konuları eleştirir. Film, 5. Adana Film Festivali’nde ”En İyi Film Ödülü” almıştır.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Büyük şehrin insanıyla uğraşmak köyde toprakla cebelleşmeye benzemez.”
- “Malın iyisi suya yakın, daha iyisi eve yakın denmiştir.”
7- Almanya Acı Vatan – Şerif Gören
- Yapım Yılı: 1979
- Oyuncular: Rahmi Saltuk, Hülya Koçyiğit, Suavi Eren, Müşfik Kenter, Fikriye Korkmaz
Senaryosunu Zehra Tan’ın yazdığı film, göç, işsizlik, gurbet ve zorlu yaşam mücadelesi gibi temaları ele almıştır. 1. ve 2. kuşak gurbetçi işçilerin sorunlarını yalın bir sinema diliyle ortaya koyan film aynı zamanda kadın işçileri de odağına almış, toplumcu gerçekçi başarılı bir filmdir. Filmin başrolünde oynayan Rahmi Koltuk aynı zamanda filmin müziklerini yapmıştır ve Müşfik Kenter de seslendirme ekibinde yer almıştır.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- -“Türkiye’ye dönünce ne yapacaksın?” diyorlar.
+Ne mi yapacağım? Öleceğim.
-Bunu çeviremem, güzel bir şey söyle.. - +Neden çeviremezmişsin? Hem sana sormadılar, bana sordular. Ben de söylüyorum işte. Öleceğim. Bu çalışmaya can mı dayanır…
8- Bir Küçük Bulut – Faruk Turgut
- Yapım Yılı: 1990
- Oyuncular: Tarık Akan, Füsun Demirel, Osman Alyanak, Nurettin Şen
Filmde köyden İstanbul’a gelen bir ailenin içler acısı dramı anlatılmaktadır. Filmin müzikleri Grup Kızılırmak tarafından yapılmıştır. Zaman zaman farklı televizyon kanallarında yayınlanmaktadır. Oyunculuk performansları gayet başarılı şekilde sergilenmiştir. Sadece göç sorunu değil filmde geçim sıkıntısı, siyasal problemler, çevre kirliliği, çarpık kentleşme, gibi konulara da değinilmiştir. Filmdeki çocuk karakterin dünyayı kötülüklerden temizlemek için tüm mahallenin küreklerini gizlice topladığı sahne sinemamızın unutulmazları arasındadır.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Babam niye kızıyordu ki bana? Mehmet abimin dediği gibi; bütün küreklerle dünyanın bütün pisliğini temizleyecektim. Kendisi de söylemiyor muydu her fırsatta bu İstanbul pistir demiyor muydu?”
- “Neyini anlatayım ab? Şu İstanbul’un rezilliğini, pisliğini temizleyip atmak için şu koca dünyanın ne kürekleri, ne süpürgeleri yeter.”
9- Sürü – Zeki Ökten
- Yapım Yılı: 1978
- Oyuncular: Tarık Akan, Tuncel Kurtiz, Melike Demirağ, Yaman Okay, Levent İnanır, Erol Demiröz, Sener Kökkaya
Filmin senaryosunu o yıllarda hapishanede olan Yılmaz Güney yazmıştır. Yılmaz Güney’in hapisteyken senaryosunu yazdığı ve 1978’de Zeki Ökten‘in çektiği Sürü filminin ilk gösterimi Yılmaz Güney’in tutuklu olduğu İzmit Cezaevi’nde özel izinle yapılmıştır. Yılmaz Güney’in hapishane de yazdığı ”Sürü” filminde kendi üslubunu korumuştur. Bu filminde de diğer filmlerinde olduğu gibi olayları yorumlamaktan ziyade olayları yaşayanların ağızından seyirciye izletmiştir. Filmde Güney, insan toplum ilişkilerinin, aşiretler arası çatışmayı, kişiler arası hesaplaşmaları gibi konuları işlemiştir. Filmde bir sürünün Anadolu’nun doğusundan batısına trenle taşınması ön plana alınarak, Anadolu’nun yoksulluğu, çaresizliği ve o günlerin siyasal çelişkileri ve çatışmaları beyazperde yansıtılmıştır.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Toplumda sınıflar var. Çalışan emekçi sınıflar bir de çalıştıran hakim sınıflar. Burjuvalar, sermayedarlar. Bu adamlar nasıl yapıyorlar sermayelerini ? Seni, onu, emekçi sınıfları çalıştırıp sömürerek! Sen şimdi hangi sınıftansın Şivan abi?”
10- Gurbetçi Şaban – Kartal Tibet
- Yapım Yılı: 1985
- Oyuncular: Kemal Sunal, Ayten Erman, Müge Akyamaç, Yavuzer Çetinkaya, Baykal Kent, Akın Tunç, Ferhan Tanseli
Film, Almanya’ya iyi koşullara sahip bir yaşam sürmek için giden gurbetçilerin hayatlarını ele almaktadır. Filmde göç olgusunun toplumsal yansımaları anlatılmıştır. Ayrıca göç olgusuna ek olarak işçi hakları, kapitalizm ve kadın haklarına da değinilmiştir. Türkiye’den Almanya’ya işçi olarak giden saf görünümlü kurnaz Şaban karakteri üzerinden göç olgusu anlatılmaktadır. Filmde Türkiye liglerinde teknik direktörlük yapan Yılmaz Vural ve filmin yönetmeni Kartal Tibet de kısa bir rol almıştır. Film toplumsal mesajlar vermesine rağmen absürt bir komedi filmidir.
– Filmin Unutulmaz Replikleri
- “Bunun adı çok sakıncalı. Almanlar bize de pahalılık getirir diye korkarlar. Bu kalsın. (Dönemin başbakanı Turgut Özal’a ufak bir gönderme)”
- “Sen böyle gülünce şuranda iki çukur oluyor ya ölünce beni oraya gömsünler.”