Dakka muslini… Bu ismi daha önce hiç duydunuz mu? Bu, bir kumaş. Fakat öyle bildiğiniz kumaşlardan değil! 200 yıl öncesine kadar dünyanın en değerli kumaşıydı. Bugün yok. Üstelik, nasıl üretildiği dahi hatırlanmıyor.
Avrupa’da, 18. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bir moda akımı, uluslararası bir skandala neden oldu. Aristokrat sınıf, kamusal alanda çıplak dolaşmakla suçlanmıştı! Skandala neden olan, dönemin en değerli kumaşı olarak bilinen Dakka Muslini idi…
Kutsal nehir.
Dakka muslini, Bangladeş’in başkenti Dakka’da üretiliyordu.16 adımda ve büyük bir incelikle, yalnızca kutsal Meghna Nehri kıyılarında bulunabilen bir pamuk bitkisinden yapılıyordu. Son derece pahalı olan bu kumaşı yalnızca aristokratlar giyebiliyordu.
Şeffaf kumaş.
Kumaşın skandala sebep olması ise şeffaf olmasından kaynaklanıyordu… Ancak aristokrat sınıf bu kumaş nedeniyle kamusal alanda çıplak dolaşmakla dahi suçlanmıştı. Özellikle 19. yüzyılda İngiltere’de kadınlar arasında moda olan Dakka muslini, iç gösterecek kadar şeffaf olması nedeniyle hiciv örneklerine konu olmuştu. Kadınların parlak muslin elbiselerinin altından vücut hatlarının rahatlıkla görüldüğü de resmedilmişti.
Soyluların giysisi.
Her geçen gün daha da popüler olan bu kumaşın dünya çapında alıcısı çoktu. Dakka muslini; dünyanın dört bir yanındaki imparatorların, soylu ailelerin kendilerine layık göreceği kadar değerliydi. Geleneksel Hint kıyafetleri olan sariler ve jamaların yapımında kullanıldığı gibi, İngiliz aristokrasisinin de gözdesiydi.
Peri kanadı mı?
Dakka muslini, “rüzgar kadar” hafif ve yumuşak diye niteleniyordu. Bu kumaş, altın çağını Babür İmparatorluğu Dönemi’nde yaşadı… Bu dönemde, Osmanlı’nın yanında İran, Irak ve Orta Doğu’daki pek çok ülke ile muslin ticareti de hız kazandı. Batı’da Dakka kumaşının gerçekten insan eliyle üretildiğine inanmayanlar dahi vardı. Hafifliği ve yumuşaklığı nedeniyle muslinleri periler hatta hayaletlerin dokuduğu söylentileri dolaşıyordu.
Kumaşın hayranları arasında Fransa Kraliçesi Marie Antoinette de vardı…
Hayalet işi mi?
Ancak bu ünlü kumaş 20. yüzyılın başlarında adeta bir anda ortadan kayboldu. Günümüzde hayatta kalan birkaç örneği ise yalnızca müzelerde ve özel koleksiyonlarda güvenli bir şekilde muhafaza ediliyor. Üretiminde kullanılan pamuk bitkisinin nesli tükendiği gibi, oldukça karmaşık olan üretim tekniği de haliyle unutuldu.
Dünyada Dakka musliniyi üretebilen kimse kalmadı.
Nasıl oldu?
Babürlü hükümdarlar ve eşleri, üzerinden çıkarmadığı bu kaliteli kumaşları himayeleri altına aldı, en iyi dokumacıları doğrudan işe alıp, ürettikleri muslinleri başkalarına satmalarını dahi yasakladılar…
İngilizler devreye girdiğinde, işlerin seyri değişti. 1793’te İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Babür İmparatorluğu’nu ele geçirdi. Yaklaşık 100 yıl sonra, bölge artık İngiliz egemenliği altındaydı. Doğu Hindistan Şirketi 18. yüzyılın sonlarında Dakka muslininin imalatına müdahale etmeye başladı.
Şirket önce bölgedeki tüketicilerin yerine Britanya İmparatorluğu’ndan tüketicileri getirdi, ardından hem üretimi hem de ticareti kontrolü altına aldı. Dokumacılara çok daha ucuza daha fazla miktarda kumaş üretmeleri için baskı yapılınca, talebe yetişmekte zorlanan dokumacılar ise borç yatağına sürüklendi. Phuti karpas bitkisinin kumaşa dönüştürülmesinin özel bir yetenek gerektirdiğini vurgulayan uzman Saiful Islam, “Bu çok meşakkatli ve pahalı bir süreçti. Günün sonunda, bir kg. pamuk ile yalnızca yaklaşık 8 gramlık bir ince muslin üretebiliyordunuz” demişti.
Dakka musliniye veda.
Kumaşın tamamen yok olması ise, Doğu Hindistan Şirketi gibi sömürgeci işletmelerin rekabeti körüklemesiyle oldu. Bu şirketler kumaşın işlenmesine ve üretimine dair her ayrıntıyı kayda geçirmişlerdi. Avrupa’da bu lüks kumaşlara talep arttıkça, Britanya İmparatorluğu kendi topraklarına yakın daha ucuz üretim seçeneklerinin arayışına girdi.
İngiliz tekstil kralı Samuel Oldknow, imparatorluğun sahip olduğu teknik bilgi ile en gelişkin teknolojisi olan çıkrıkları bir araya getirdi. 1784’e gelindiğinde 1000 dokumacı Oldknow için çalışıyordu. Ancak İngiliz yapımı bu muslinler, orijinal Dakka muslininin kalitesine yaklaşamadı bile. Sıradan pamuk kullanılan kumaşlar çok daha az iplik sayısı ile dokunuyordu. Tekstil ithalatı ihtiyacının da azalması ile, Dakka muslini, tarih oldu.
